Mazowieckie forum poszukiwaczy skarbów. Poszukiwania skarbów mazowsze

Kategoria ogólna => Ciekawe miejsca, historie => Wątek zaczęty przez: adek Październik 12, 2010, 08:37:39



Tytuł: Zamek w Łowiczu
Wiadomość wysłana przez: adek Październik 12, 2010, 08:37:39
Zamek w Łowiczu - przez kilka wieków rezydencja polskich prymasów ma wyróżniającą się swą obfitością dokumentację archiwalną, liczne relikty rzeźby architektonicznej, kamieniarki oraz, mimo znacznego zniszczenia, zachowane szczątki in situ, jednak nie doczekał się do tej pory monografii. Wymieniany w opracowaniach dotyczących dziejów miasta - także nielicznych, co trudno zrozumieć - bywał wskazywany jako ciekawy obiekt do badań. W istniejącym stanie rzeczy ma swój udział, niestety, również archeologia.*

Z wyjątkiem hasła o zamku w Łowiczu, jakie zamieścił B. Guerąuin w Zamkach w Polsce oraz artykułu P. Swiątkiewicza w Pracach i Materiałach Muzeum Miasta Zgierza, wyniki pozostałych prac terenowych nie zostały opublikowane. Jako jeden ze "współwinnych", po upływie 35 lat, w myśl zasady "lepiej późno niż wcale", chciałbym przedstawić w skrócie wyniki kampanii wykopaliskowej z 1965 r.  Na obszarze zamku wyższego wyeksplorowano wówczas dziesięć wykopów o powierzchni 306 m2. Zostały one tak usytuowane, aby odpowiedzieć na pytania: czy mur obwodowy zamku został posadowiony na linii wału obronnego grodu (co sugeruje nieregularny, prawie okrągły jego kształt), jak wygląda układ zabudowy zamkowej oraz czy pod zamkiem istnieją ślady wcześniejszego osadnictwa.

Na podstawie znalezionych ułamków ceramiki okazało się, że osadnictwo trwało tu od początku XI do XIV w., kiedy wzniesiono zamek. Pewne dane wskazują, że pod zamkiem znajdują się relikty grodu. Należy do nich m.in. topografia terenu - wybitnie obronny charakter miejsca otoczonego od północy korytem Bzury, a z pozostałych stron jej dopływami: Bobrówką, Otolanką i Uchanką. Liczne podmokłe łąki i bagna dopełniają obrazu charakterystycznego dla lokalizacji grodów w X-XI w. Jednocześnie występuje tu przewężenie koryta Bzury, co umożliwiało przeprawę funkcjonującą na międzynarodowym szlaku handlowym, tzw. starej drodze toruńsko-lwowskiej. Do hipotezy lokującej gród łowicki w miejscu dzisiejszego zamku wydaje się także nawiązywać istnienie nazwy "podgrodzie", określające miejsce na południe od zamku, w rejonie dzisiejszych ulic Świętojańskiej i Prymasowskiej. Osady służebne - Zduny, Łaźniki, Strzelce, Sierzniki ulokowały się na północnym brzegu Bzury, Bednary i Bobrowniki na południowym. Choć pewne jest istnienie reliktów osadnictwa wczesnośredniowiecznego pod murami zamku, to potwierdzenie, że stał tu gród obronny, wymaga badań wykopaliskowych.

Z dotychczasowych ustaleń wiadomo, że plan zamku wyższego zbliżony jest do kwadratu o bokach różniących się wymiarami: północny - 33 m, zachodni - 34 m, pozostałe - 31 m. Północną część wypełnia na całej długości budynek o wymiarach wewnętrznych 27 x 7 m, zawierający w przyziemiu trzy pomieszczenia o wymiarach: 11 x 7 m, 3,5 x 7 m (sień?) i 10 x 7 m.


Tytuł: Odp: Zamek w Łowiczu
Wiadomość wysłana przez: adek Październik 12, 2010, 08:37:56
Wejście do budynku prowadziło prawdopodobnie schodami z dziedzińca - natrafiono na ceglaną obudowę schodów. Wybrukowany polnymi kamieniami dziedziniec ma wymiary około 23 x 10 m. Południową część zamku zajmuje drugi budynek o wymiarach wewnętrznych 26 x 4,5 m. Stwierdzono tu istnienie dwóch pomieszczeń o wymiarach 7 x 4,5 m i 5 x 4,5 m (narożnik południowo-wschodni mieścił prawdopodobnie wieżę narożną, o nierozpoznanych niestety wymiarach). Pośrodku boku wschodniego usytuowana była baszta bramna (18 x 10 m . Cały zamek otoczony był murem obwodowym, średnia odległość między domami mieszkalnymi i murem obwodowym wynosi 8-9 m. Z murem obwodowym zamku funkcjonalnie związana jest konstrukcja składająca się z dwóch rzędów drewnianych słupów oraz ławy kamiennej o przebiegu równoległym do linii muru. Konstrukcja ta służyła zapewne umocnieniu gruntu przeciw siłom bocznym wywołanym naciskiem muru. Fosa otaczająca zamek miała wzmocnioną drewnem (pale i belka poprzeczna) wewnętrzną krawędź. Mury budynków mieszkalnych oraz obwodowy o znacznej grubości (około 2,5 m) wykonane były z cegły, partie fundamentowe z dużych polnych kamieni. Wjazd na zamek wyższy prowadził od miasta mostem zwodzonym przerzuconym nad fosą.

Nie wiemy, jak wyglądał zamek wzniesiony w pierwszej polowie XIV w. Został on wzmocniony i de novo  muris fortissimis aedificavit w 1355 r. przez arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego, o czym pisał Janko z Czarnkowa. W 1433 r. Łowicz stał się siedzibą arcybiskupa, a zamek jego rezydencją. W XV w. zapewne powstał zamek niższy {castrum inferior) na wschód od zamku wysokiego (arx superior). Taki podział zanotowały wizytacje z lat 1511-1512. W XVI w. straż na zamku wyższym i niższym, w dzień i w nocy, sprawowali chłopi ze wsi Maleszyce. Inwentarze spisywane wraz z obejmowaniem urzędu prymasa przez kolejnych arcybiskupów zachowały się aż po wiek XVIII. W końcu tego stulecia rezydencja prymasów została przeniesiona do Skierniewic. W częściowo opustoszałym zamku założono fabrykę płótna, a po pożarze w 1794 r. rozpoczął się końcowy etap jego dziejów - rozbiórka murów, z których detale znalazły się m.in. w Arkadii i zabudowie Łowicza. Przez tereny zamkowe poprowadzono drogę, która potem awansowała do rangi głównej trasy Warszawa-Łódź. W 1993 r. zamek wyższy oraz okalające go relikty umocnień ziemnych przeszły w ręce prywatne.

Mimo niezadowalającego stanu wiedzy o rozplanowaniu zamku łowickiego, narzucają się pewne analogie wśród zamków mazowieckich. Zamek w Liwie, niemal powielający plan zamku wyższego w Łowiczu, wzniesiony został na przełomie XIV i XV w. Początkowo twierdzono, że zbudowano go na miejscu najstarszego grodu. Obecny stan badań pozwala sądzić, że gród z XI-XII w. znajduje się w odległym o 5 km na południe Grodzisku. Pod koniec X I I , może na początku XIII w. centrum osadnicze przeniesiono do Liwa i tu wzniesiono gród otoczony wałami o konstrukcji ziemno-drewnianej, a następnie na jego miejscu wymurowano zamek.



Tytuł: Odp: Zamek w Łowiczu
Wiadomość wysłana przez: adek Październik 12, 2010, 08:38:35


Przykład relacji między Grodziskiem i Liwem każe zwrócić uwagę na odległy około 8 km na zachód od Łowicza zespół osadniczy w Bocheniu. Osady otwarte istniały tu w VII-IX w, a ulokowany wśród mokradeł gród datowany jest na drugą połowę X w. Jeżeli więc potwierdzi się istnienie grodu pod zamkiem wyższym w Łowiczu, byłby to drugi gród łowicki. Pewne porównanie nasuwa się także przy analizie dziejów zamku w Czersku. Ten znacznie lepiej rozpoznany i dużo rozleglejszy obiekt zbudowany był na grodzie drewniano-ziemnym, stawianym w kilku etapach. Zamek z końca XIV w. nawiązywał do założeń regularnych z czołową wieżą bramną, ale jego budowniczy musiał brać pod uwagę właściwości terenu i zarys dawnego grodu. Badacze wskazują, że układ murów obwodowych ma formę kompromisu: częściowo jest dostosowany do przebiegu wałów grodu, w większości jednak jest regularny i co ważne - obwód murów jest obszerniejszy niż zarys wałów grodu i nieco przesunięty. Być może podobne zmiany da się stwierdzić w wypadku zamku łowickiego.

Zamek w Łowiczu czeka więc na pełne, kompleksowe badania archeologiczne. Zamek wyższy po odgruzowaniu i konserwacji dostarczy na pewno wielu atrakcji turystycznych, niższy dopowie wiele szczegółów o swych dziejach. Marzy się sytuacja, kiedy po zlikwidowaniu fatalnie zlokalizowanego odcinka drogi Warszawa-Łódź (i przeniesieniu go w inne miejsce), cały zespół zamkowy odpowiednio zagospodarowany stanowić będzie jeden z głównych powodów dla odwiedzenia Łowicza. Jest rzeczą oczywistą, że we wszystkich tych pracach obecny właściciel zamku nie może być osamotniony.


Artykuł autorstwa Jerzego Augustyniaka, pochodzi z gazety Spotkania z Zabytkami


* - Pierwsze badania zamku przeprowadził z ramienia Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej w 1939 r. Bohdan Guerąuin i potwierdził jego gotycką proweniencję. W 1965 r. Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej (J. Augustyniak, R. Mazurowski, A. Polkowski) przeprowadziło prace badawcze na obszarze zamku wyższego. W latach 1966 i 1968 Katedra Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej pod kierunkiem J. Rozpędowskiego rozpoznawała plan zamku wyższego. W 1993 r. działający z ramienia Muzeum w Zgierzu P. Świątkiewicz przeprowadził badania sondażowe umocnień ziemnych zamku.