ciąg  dalszy ......................
Oczywiście  chciałem  porozmawiać  z  najstarszymi  mieszkańcami  Nowinek  ,  czy  pamiętają  może  pochówek  zamordowanych  , czy  może  wśród  zabitych  byli  jacyś  obcy  ludzie . Jedna  z  hipotez  dotycząca  poszukiwania mogiły  partyzanta ,   wskazywała  na  możliwość  pochowanie go razem  z  zamordowanymi  z  Nowinek . Tym  bardziej  było  to  możliwe  że  przedział  czasowy  ( 05.11-06.11 1944 - potyczka  pod  Bokowem  , gdzie  zginęło  10  partyzantów w  tym  wielu rannych spalono  żywcem  na  kwaterze .) zdarzeń  obejmował  zarówno  mord w Bokowie i  mord  w  Nowinkach ( 07.11.1944 , Niemcy  pozwolili  pochować  zabitych  dopiero  10.11.1944 r ) . Chciałem  więc  dopytać  czy  ktokolwiek  z  żyjących  potwierdzi  taką  informację  . Spotkałem  się  ze  starszym  panem , który  stwierdził  że  on  to  tu  się  ożenił  , nie  za  dużo   wie  w  tej  sprawie , o  partyzancie pochowanym  w  tej  okolicy  nie  słyszał . Natomiast  oszołomiła  mnie  informacja  że  do  dziś  żyje  człowiek  , który  przeżył  to  rozstrzelanie  w  Nowinkach z  07.11.1944 r , i  mieszka  w  pobliskim  Bryzgowie .  Natychmiast  pojechałem  do  Bryzgowa  . Pierwszy  dom  po  prawej  stronie  od  tablicy  z  nazwą  miejscowości . Przy  furtce  powitał  mnie  młody  pies  radośnie  machający  ogonem .  Wszedłem  na  podwórko  i  usłyszałem  głosy  przy  zabudowaniach  gospodarskich  .  Pan  Józef Młodawski  i  jego  syn  szykowali  wiązanki  na  zbliżające  się  święto  zmarłych  .  Przedstawiłem  się  i  poprosiłem  o  rozmowę  w  sprawie  "  mojego  partyzanta " . Panowie  bardzo  chętnie  chcieli  udzielić  mi  wszelkich  informacji  ,  ale  nie  w  tym  dniu  . Poprosiłem  o  możliwość  rozmowy  z  seniorem  w  najbliższym  czasie  .  W  trakcie  odprowadzania  mnie  do  furtki  pan  Józef  opowiedział  co  nieco  o  zdarzeniach  i  swoich  przeżyciach  z  okresu  okupacji .  Tak  mnie  to  zafascynowało  że  czekałem  na  nasze spotkanie  z  niecierpliwością  .
   Kolejny  raz  przyjechałem  już  po Wszystkich  Świętych .  W  domu  zastałem  tylko  pana  Józefa . Zaprosił  mnie  do  środka  i  poczęstował  herbatą .  W  trakcie  rozmowy  zadawałem  pytania  a  pan  Józef Młodawski  starał  opisać  jak  najbardziej  rzetelnie  swoje  przeżycia .
   R.N. Gdzie  i  kiedy  pan  się  urodził  panie  Józefie  ?  i  czym  się  pan  zajmował  od  lat  dziecięcych ?
   J.M.- "Urodziłem  się  tutaj , w  Bryzgowie 08.02.1921 roku . Jak  to  na  wsi  pomagało  się  rodzicom  od  najmłodszych  lat . Pasałem  krowy , nosiłem wodę  , drewno  i  czasem  pomagałem  przy  lżejszych  pracach  polowych .Było  biednie i  głodno . Z  tego  okresu  pamiętam  też  że  było  ciemno  . W  domu  była  tylko  lampa  naftowa . Uczęszczałem  do  jednoklasowej  szkoły  , znajdującej  się  w  prywatnym  domu  w  Bryzgowie , a  założonej  przez  Księdza  Wiśniewskiego . Po  roku  szkołę  przeniesiono  do  Rzucowa . Moja  edukacja  na  tym  się  skończyła , mając  12 lat  zacząłem  pracować  w  lesie . Jako  młodociany  chodziłem  na  sadzonki i  gałęzie . Nie  było  źle , choć  czasem  żeby  zarobić  parę  groszy  , trzeba  się  było  napracować ."
   R.N. Jak  pamięta  pan  czas  przed   wybuchem  wojny  ? Jaki był dla pana  ten początek  wojny ?
        J.M.- " Pamiętam  że  na  wiosnę  , chyba  1939 roku  , była  wielka  heca . Polacy  idą  na  wojnę , na  Zaolzie . Wszyscy  mówili  o  tym  jak  to  zwyciężyliśmy  zdobywając  dla  Polski  nowe  ziemie . Na  jesieni , w  początkach  września  o  wybuchu  wojny  z  Niemcami  dowiedziałem  się  z  krzyczących  głośników  w  Szydłowcu . Głos  z  tuby krzyczał " Wojna ! Naszą  granicę  przekroczył  wróg !" .  Zawiozłem  belki  do  szkoły  w  Orońsku  i  wróciłem  do  Bryzgowa . Na  wsi  na  razie  był  spokój  , nie  było  widać  wojny  .
   Około  8-10 września  zostałem  najęty  do  pomocy  sąsiadowi  w  polu . Zaprzągłem  konia  do  wozu  i  ruszyłem  do  pracy  . Z  krzaków  wyszedł  nasz  żołnierz  i  chciał  mi  zabrać  konia . Ale  ja  się  postawiłem  . Na  to  on  że  zamieni  swojego  z  moim  , bo  jego  koń  jest  strasznie  zmęczony . Na  drugi dzień  przyszło  więcej  wojska  i  najęto  mnie  do  przewozu  amunicji  , oraz  owsa do  Zapniowa . Po  drodze  widziałem  masę  naszego  wojska ,sprzętu porzucanego  w  rowach . W  okolicy  Zapniowa usłyszałem  warkot  silnika  , a  potem  rozkaz " Lotnik !  Kryj  się  " . Samolot  z  czarnymi  krzyżami  przeleciał  strzelając  z  karabinów  na  drogę  . Za  chwilę  nadleciał  drugi  i    zrzucił  bomby  . Było  kilku  zabitych  i  rannych  żołnierzy . Kazano  mi  wyrzucić  owies  do  rowu  i  zabrać  rannych  na  wóz . Droga  co  rusz  była  zatarasowana i  do  Bryzgowa  dotarłem  dopiero  nad  ranem . W  domu  polscy  żołnierze  . Proszą  o  ubrania  cywilne i  coś  do  jedzenia  . Co  mieliśmy  to  się  rozdało  . Wyszedłem  za stodołę  i  zobaczyłem  oparte  o  odrzwia  karabiny  , ładownice z  pasami i  wiele  pomniejszego  sprzętu . Wziąłem  kilka  koców i  ukryłem  w  stodole  . Innych  rzeczy  bałem  się  zabierać , co  by  wojsko  po  to  nie  chciało  powrócić . Ludzie  z  Bryzgowa  i  okolic  brali  co  popadnie  i  później handlowali  tym  towarem . W  nocy słychać  było z okolic  Zapniowa  ostrzał  i  warkot  silników  . Niemcy  przejechali  przez  wieś  nie  zatrzymując  się  . W  tym  czasie  rozbite  jednostki  naszego  wojska  przebijały  się  z  okrążenia .
     Gdzieś  w  listopadzie  pojawił się  niewielki  oddział  Hubali . Żołnierze  przyjechali  po  mundury , amunicję  i  broń  schowaną  a  porzuconą  przez  naszych  . Major  krzyczał  że  jak  znajdzie  coś  wojskowego  w  obejściu  a  nie  oddanego  , to  skórę  wygarbuje . Poleciałem  wtedy  po  schowane  koce  i  przekazałem  na  wóz . Zebrano  kilka  furmanek  dobra , widziałem  nawet  trąbkę  wojskową  . Ludzie  wiedzieli  że  oddział  stacjonuje  gdzieś  w  okolicach  Mechlina  i  Gałek , spora  ilość  młodzieży  poszła  zapisać  się  do  wojska i  została  przyjęta . Byli  wśród  nich  moi  znajomi : Fidos , Skorupa , Szlufik , Słoń i Kasprzyk .Kilka  miesięcy  później  wrócili . Po  akcji  pacyfikacyjnej i  mordzie  w  Skłobach , Niemcy  systematycznie i skutecznie  wyszukiwali  dawnych  żołnierzy Hubali . Musieli  uciekać w inne  rejony  Polski .
   R.N. Czym  pan  zajmował  się  w  czasie  okupacji ?
   J.M.- " Trzeba  było  jakoś  żyć . Musiałem  pracować  dla  Niemca . W  pobliskim  Kochanowie  przesiewałem  szlakę  . Do  tej  pracy  zgłosił  się  również  mój  znajomy  , Kasprzyk , były  żołnierz  od  Hubali . Policja  jednak  szybko  go  aresztowała  , gdyż  posługiwał  się  własnymi  dokumentami . Bili  go strasznie . W  drodze  od  hałdy  szlaki  do  samochodu  upadał  kilkakrotnie ,  a  oni  go  kopali  i  bili  kolbami  karabinów . Takiego  skatowanego  przywieźli  do  matki  na  okazanie  czy  to  jej  syn  . Kobiecina  nie  wytrzymała widoku  potwornie  zmasakrowanego  syna  i  zmarła na  miejscu . Nie  wiem  co  dalej  stało  się  z Kasprzykiem . Mówiono  że  zabili  go  w  Końskich .
   W  ciągu  tych  lat  okupacyjnych  pracowałem  na  szlace  lub  w  lesie  . Miałem  wóz z  koniem  , to  czasem  coś  przewiozłem  i  jakoś  życie  szło . Po  1942 r, w okolicy zaczęło  się  mówić  o  partyzantach . Pojawiały  się  niewielkie  oddziały we  wsi  , większość  nocą  i  za  żywnością . W  1943 roku  odwiedziny  partyzanckie  nasiliły  się , widać  było  że  jest  ich  coraz  więcej .Co  to  były  za  oddziały ?  Nie  wiem  . Przy  jakichkolwiek  pytaniach  z  jakiego pochodzą  oddziału , dostawałem  pstryczka  i  odpowiedź  żebym  się  nie  interesował . Bywało  że  przychodziło  kilku  partyzantów  do  chałupy , najpierw  nas  zwymyślali o  szczekającego  psa , później  prosili  o  posiłek  , a  na  koniec  brali mnie  jako  podwodę  i  przewodnika . Od  czerwca  1943 do Listopada 1944 wielokrotnie  przewoziłem  i  przeprowadzałem  oddziały  partyzanckie  przez  okoliczne  lasy . Zdarzyło  się  jednego  wieczora  że  przybyło  do  nas  trzech  umundurowanych  i  uzbrojonych  ludzi . Nie  wiem  z  jakiego  byli  oddziału  . Kazali  sobie  dać  jeść , a  jeden  z  nich  popatrzył  na  moje  niedawno  wyfasowane  u  szewca  buty i  ruchem  głowy  nakazał  mi  je  ściągać . Nie dam  butów , nie  mam  innych . Oficer  powiedział  do  młodego  partyzanta  że  pozyskają  dla  niego  buty  na  Niemcach . Zjedli  resztki  ziemniaków  oraz  mleka  i  kazali  mi  szykować  wóz . " Zawieziesz nas  do  Długiej  Brzeziny  " .
   Była  ciemna i  mokra  listopadowa  noc . Powoli  leśnymi  duktami  dowiozłem  tych  trzech  partyzantów  do wsi . Na  skraju lasu  kazali  mi  czekać  aż  wrócą  . Poszli  w  noc , a  po  jakimś  czasie  usłyszałem  kilka  strzałów  i  ujadanie  psów . Przestraszyłem  się  że  wpadli  w  zasadzkę  i  odwróciłem  konia  aby  odjechać . Wypadli  biegiem z ciemności i  kazali  jechać  . Z  rozmowy  jaką  prowadzili  między  sobą  wywnioskowałem że  wykonali  wyrok  na  zdrajcy . Zawiozłem  ich  w  okolice Huciska ,a  tam  warty partyzanckie . Widać  było  że  jest  to  jakiś  większy  oddział . Usłyszałem  że  partyzanci  przechodzą  w okolice  Nowinek . W  ostatnim  czasie  pojawiło  się  w  okolicy  sporo  kawalerii  Kałmuckiej i  oddziałów  zmotoryzowanych  żandarmerii niemieckiej . Czasem  słychać  było  palbę ogniową  przez  kilka  godzin . W sobotę  wieczorem  pojawiło  się  u  nas  w  domu  kilku  partyzantów  . Szukali  towarzystwa dziewczyn  i  alkoholu . W  pobliskim Kochanowie odbywała  się  sobotnia zabawa w  prywatnym  domu . Pokazałem  im  drogę  i  wróciłem  do  domu . Było  już  prawie  widno  jak  obudziły  mnie  odgłosy  wystrzałów .  Przez  pole od  strony  Kochanowa  biegło  czterech  ludzi  , a  za  nimi  w  kilkusetmetrowej  odległości  pojawiły  się baniaste  hełmy  żandarmów . Partyzanci  pod  ostrzałem  z  kaemów  wpadli  do  Bryzgowa  . Jedna  z  kul  trafiła  uciekającego  w  brzuch  . Koledzy  wciągnęli  wyjącego rannego  w  krzaki  za  stodołą  z  których  po  pewnym  czasie  padł  pojedynczy strzał . Niemcy  już  otaczali wieś . Tamci  trzej  dopadli  do dużego  lasu  i  udało  im  się  uciec . Na  drodze  pojawiły  się  budy  i  motocykle  . Wywlekano  wszystkich  z  chałup  i  ustawiano  na  drodze . Od  strony  Długiej  Brzeziny  nadjechała  Kałmucka  kawaleria na  czele  z  oficerem  w  skórzanym  , czarnym  płaszczu i  na  siwym  koniu . Wydawał  rozkazy  po  rosyjsku i  nie  był  Kałmukiem . Kobiety  i  dzieci  zapędzono  do  stodoły  , skąd  słychać  było  płacz  , modlitwy i  krzyki -" spalą nas  !  spalą  o  Jezu  ratuj ! " . Nas  zaprowadzili  na  koniec  wsi  i  ustawili  wzdłuż  drogi . Na  przeciw  ulokowali  się  żołnierze  z  karabinem  maszynowym  . Podjechał  oficer  na  siwym  koniu  i  zakazał  strzelać . Poprowadzono  nas    w stronę  lasu  . Tam  na  dość  sporej  polanie  ustawiono  nas  w  dwuszeregu . Żandarmów było  kilku  , jeden  z  kałmuków  leżał  za  karabinem  maszynowym  , w którym  włożona  była  taśma  z  nabojami . Grupa  skośnookich żołnierzy  zeszła  z  koni  i  stanęła  na  skraju  polany . "
   R.N.      Czy  pomyślał  pan  wtedy że  to może być   egzekucja , że  to  już  koniec ?
    J.M.-  " Tak , tak  wtedy  myślałem . Trząsłem  się  nie  tylko  z  zimna . Ale  nagle  wszystko  się  zmieniło . Jeden  z  mężczyzn , niejaki  Matynia  podskoczył  do  leżącego  za  karabinem  żołnierza i  z  całej  siły  kopnął  go  w  podbródek , po  czym  wyrwał  z  kaemu taśmę  z  pociskami  i  pobiegł  w  las . Niemcy  osłupieli . Zaczęli  strzelać  z  pm-ów i  karabinów  typu  mauser , ale  Matynia  oraz  Feliks Herka  , który  zachował  się  przytomnie , śmigali  między  drzewami  jak  jelenie  . Zanim  Niemcy zapięli  z  powrotem  taśmę  do  kaemu  , nie  było  już  widać  uciekających . Na  odgłos  strzałów  przyjechał  na  koniu  dowódca  Kałmuków i  po  rozpoznaniu  sytuacji  wydał  nowe  rozkazy . Popędzili  nas  w  stronę  Nowinek .   Był  07.11.1944 r , późne  godziny  popołudniowe  , pędzono  nas  na kraniec  wsi   . Byłem  w  pierwszej  trójce gdy  poprowadzili  nas  za  stodołę , po  rozkazie  w  tył  zwrot  stałem  na  samym  końcu  szeregu . Za  plecami  miałem  stodołę  , z  boku  trochę  krzaków  a  przed  nami  rozciągały  się  pola  i  łąki . Kolejny  raz  zobaczyłem  Skórzany  płaszcz  na  siwym  koniu  . Podjechał  i  wydał  rozkaz  : " wsiech banditów  rozstrielać " !  Padła  długa  seria  z  karabinu  maszynowego  . Usłyszałem  krzyki   , straszny  gwałt , " ratunku ! , Jezu  ratuj ! I  bryzgająca  wokoło  krew  zachlapała  mnie  całego . Zwalił  się  na  mnie  zabity  Maciejewski , a  drugi  wyje  i  wierzga  przytrzymując  wnętrzności  . Leżę  i  jednym  okiem  oceniam  sytuację  . Przede mną  leży z  zamkniętymi  oczami mój  kolega Chmielowski . Nie  słychać  już  strzałów tylko  jęki  rannych  . Niemcy  podchodzą  i  z  bliska  dobijają  z  p-emów  jęczących ludzi . Krótkie  serie  , cisza i  znów  serie . W  tym  momencie  zerwał  się  z  ziemi Chmielowski  i  popędził  w  dolinkę  za  plecy  Niemców . Serie  z  p-emów  nie  trafiały  w  uciekającego  i  dopiero  seria  z  kaemu podcięła  uciekiniera . Kałmucy  dopadli  rannego  na  łące i  bagnetem  przeszyli  mu  szyję  . Ja  leżałem  nieruchomo udając  martwego . Słyszałem  jak  oprawca  podchodzi  , przeładowuje  i  trach.... Poczułem  jakby  piorun  uderzył  mnie  w  łokieć , trach.... i  znowu  szczypiący  ból  w  podudziu  , kolejne  dwa  strzały  i  straciłem  dwa  palce  u  stopy . Krew  spływa  i  kapie  z  przedramienia  , ale  nie  zwracam  na  to  uwagi . Czuję  jak  wyciągają  moją  kenkartę  z  kieszeni a  inni ściągają  mi  buty . Ból mnie  oszałamia  i  chyba  na  chwilę  straciłem  przytomność . Jest  już  całkiem  ciemno  i  pada  deszcz  ze  śniegiem  . Próbuję  powoli  wczołgać  się  pod  zabitego  , bo  trzęsę  się  cały  z  zimna  i  szoku , a  nie  chcę  zdradzić  się  że  żyję . Bezwładne  ciało  i  moja  słabość  nie  pozwala  mi  schować  się  pod  ciało . Bardzo  powoli  przesuwam  się  w  stronę  zarośli  po  lewej  stronie  stodoły . Zajęło  mi  to  około godzinę , a  Kałmucy  wciąż  kręcili  się  w  pobliżu  . Zacząłem  czołgać  się  w  stronę  zabudowań  ,  a  nie  w  stronę  lasu . W  ogrodzie jednego  z  domów  natknąłem  się  na  leżącego  człowieka . To  pan  Buchowicz , który  przyszedł  za  synem . Spytał  mnie  czy nie  wiem  gdzie  leży  jego  zabity  syn  . Widziałem  go  jak  zginął  . Buchowicz  pomógł  mi iść  podtrzymując  na  swoim  ramieniu . Po  jakimś  czasie  starszy  człowiek  nie  ma  już  siły  i  muszę  radzić  sobie  sam . Bólu  dużego  nie  czułem  , gorzej  bo  było  mi  zimno  i  od  wczoraj  nic  nie  jadłem . Tak  człapiąc  podeszliśmy  pod  Bryzgów . Pokazała  się  struga  . Nie  mając  sił  poprosiłem  Buchowicza  aby  przyprowadził  kogoś  żeby  mnie  zabrali .  Struga  prowadziła  do  studni  na  środku  wsi  ,i tą  drogą  poszedł  Buchowicz  po  pomoc . Po  drodze  , przy  stogu  siana  natknął  się  na  śpiącego  żandarma i  tak  się  przestraszył  , że  zaczął  uciekać  z  powrotem  . Rozległy  się  głosy , tupot  butów  i  światła  samochodów  . Jakbym  nic  nie  czuł  , zerwałem  się  i  pobiegłem  wzdłuż  strugi  w  stronę  lasu . W  pewnym  momencie  trafiam  na  przepływającą  rzeczkę  . Chcę  ją  przeskoczyć  i  wpadam do  wody . Nie  mam  siły  wybrnąć  z  torfowego  mułu . Nie  wiem  czy  straciłem  przytomność  , czy  zimna  woda  obudziła   i zmusiła  mnie  do  jeszcze  jednego  wysiłku . Wyczołgałem  się  jakoś  z  płytkiej  rzeczki  i  zaszyłem  w  pozostawiony w  pobliżu  skopek  siana . Do  dzisiaj  nie  wiem  ile  czasu  leżałem  zagrzebany  w  siano . Ciepło  spowodowało  że  zasypiałem  i  budziłem  się  . Głód jednak  tak  mi doskwierał  że  postanowiłem  dojść  do  Nowinek i  nawet  jakby  byli  tam  Niemcy  to  zgłosić  się . Byłem  tak zmęczony  i  wycieńczony  że  było  mi  już  wszystko  jedno . Zapukałem  w  pierwsze  okno  gdzie  blask  lampy  naftowej  odbijał  się  w  szybie . Mieszkańcy wciągnęli  mnie  do  środka  , umyli , nakarmili  i  przebrali  . Podobno  spałem  kilka  dni , po  których  zabrano  mnie  na  wóz  i  wieczorem  zawieziono  do  Bryzgowa  do  domu . Wiedziałem  że  nie  mogę  narażać rodziny  i  sąsiadów , Niemcy mieli  przecież  moją  kenkartę i  nie  znaleźli  mnie  wśród  zabitych . Wykopano  dla  mnie  bunkier  w  pobliżu  wsi , wyściełano  słomą  i  dbano  o to  bym  nie  był  głodny   . Tak  ukrywałem  się  do  18.01.1945 roku . Rozpoczęła  się  bitwa  w  Ruskim  Brodzie  a  w  terenie  zaczęli  pojawiać  się  Sowieci ."
   R.N. To  wszystko  jest  niesamowite . Historia  pańskiego  rozstrzelania  i to  jak  było  ciężko   żyć ,   jak  trzeba  było  walczyć  żeby  przeżyć  .  Panu  się  to  udało .
   J.M.  - " Tak  , wtedy  nie  zdawałem  sobie  ze  wszystkiego  sprawy  ,  ale  po  latach  zrozumiałem  , że  wtedy urodziłem  się  po  raz  drugi " .
   R.N.  Cieszę  się  że  pana  poznałem  , dziękuję  za  rozmowę  i  życzę  zdrowia .

Razem  z  Pavelockiem , jesteśmy  w  trakcie  poszukiwania na  zlecenie rodziny ,  miejsca  pochówku  dwóch  partyzantów , którzy   zginęli podczas  tej  akcji . Wiadomo  że  ciała zostały  przewiezione  przez  okolicznych  chłopów z  miejsca  bitwy i  ukryte  na  jednym  z  okolicznych  cmentarzy . Jest  już  ślad , kilka  relacji  świadków i  być  może  jeszcze  do  końca  roku  uda  się  nam  zlokalizować  groby .

Część  I.
                                            "Poszukiwanie  Brzozowego  Krzyża"

   Charakter  mojej  pracy  polega  na  częstych  wyjazdach w  teren oraz na  bezpośrednim kontakcie  z  mieszkańcami  miasteczek , osiedli  i  wiosek . Czasem po  wygranym  kontrakcie przebywam  w  takich  miejscach przez   wiele  miesięcy . Poznaję  wiele  osób  , zyskuję  wielu przyjaciół   a  przyjaźnie te trwają      długie  lata . Oczywiście  przy  takich  okazjach  wypytuję  miejscowych  o  historię , zdarzenia , legendy i  ciekawostki związane  z  tym  rejonem . Opowieści  jest  wiele  , dużo  ciekawych , więcej  kolorowych , ale  zdarzają  się  naprawdę  perełki . Spisuję  prawie  wszystkie  relacje , ale  najbardziej  lubię  te , opowiedziane  przez  bezpośrednich  uczestników  zdarzeń  . Zbieram  te  materiały  i  przechowuję  na  wypadek  sięgnięcia  do  nich  kiedy  zajdzie  potrzeba . W większości ,  świadkowie historycznych  relacji  spisanych  przeze mnie  w  latach  80-tych  i  90-tych , już  odeszli . To  co  pozostało  spisane  jest  w  tym  wypadku  bardziej  cenne .
   Moje  małe  archiwum  okazało się  przydatne  w  połowie  roku  2012 . Koordynator programu "Korzenie" przy  Fundacji  Kronenbergów pan  Łukasz  Wiliński  z  Gdańska  zadzwonił  do  mnie z  pytaniem  czy  nie  podjąłbym  się  odszukania  miejsca  pochówku  pewnego partyzanta ? Z  ważnych  wiadomości  na  temat  tego  człowieka  wiadomo  było  tylko  że  nazywał  się  Wojciech  Leopold  Kronenberg , zginął  w  okolicach  lasów  przysuskich  w  listopadzie  1944 r. jako  żołnierz  partyzantki  o  pseudonimie  "Kicki" . Pomimo  niewielu  szczegółów  podanych  mi  przez  pana Wilińskiego , zdecydowałem  się   że  spróbuję .  Z  informacji  , które  otrzymałem  od  pana  Wilińskiego  wynikało  również  , że  w  miejscu  śmierci  "Kickiego" i jego przyjaciela "Zeusa" stoją  dwa  brzozowe  krzyże . Informacje  takie  uzyskał  kilkanaście  lat  temu  od  jednego  z  weteranów  . Krzyże  miały  stać  w  okolicach  Bokowa i  miały  być  w  nienajlepszym  stanie .Wówczas  nikt  się  tym  nie  interesował . Postanowiłem  odszukać  te  brzozowe   krzyże .
   Zacząłem  jak  zawsze  od  sprawdzenia  swojego archiwum . Data  śmierci i okolice zdarzenia  nasunęły  przypuszczenia  że "Kicki"  zginął w  "Wielkiej  Obławie  Kałmuckiej " lub  późniejszej  operacji  "Leśny  Kocur ". Obie  niemieckie  akcje  przeprowadzone  zostały  jedna  po  drugiej  i  dotyczyła  terenów  lasów  przysuskich . Podczas tych  operacji  w  miejscu  zdarzeń działało kilka  jednostek  partyzanckich . 72 pp AK Ziemi  Radomskiej  pod  dowództwem  mjr-a Wacława Wyzińskiego  " Stefan" , 25 pp AK Ziemi  Piotrkowskiej  pod  dowództwem  mjr-a Rudolfa  Majewskiego  " Leśniak" , 3 pp leg.AK pod  dowództwem  kapitana  Antoniego Hedy " Szary" . Przeglądając  składy  osobowe  tych  oddziałów  odnalazłem  strzelca Wojciecha Kronenberga ps."Kicki" w  25 pp AK  . W  międzyczasie  próbowałem  ustalić  coś  więcej  na  temat  " mojego "  partyzanta . Przeglądałem  strony  internetowe , książki  i rozpytywałem  ludzi  zajmujących  się  zagadnieniami  historycznymi  regionu . Pan Robert Fidos - wójt Gminy Borkowice , Lech Madej z Ruskiego Brodu , Marian Głuch - regionalista , to  ludzie  z którymi  współpracowałem  podczas  tej  sprawy .
    Okazało  się  że  Wojciech  Kronenberg to  potomek  sławnego  rodu  Kronenbergów , finansistów i  wielkich  patriotów Polskich .
 Pradziadek  Wojciecha ,  Leopold   Stanisław  Kronenberg  był  pochodzenia  żydowskiego  , przechrzcił  się  na  wiarę  protestancką wyznania  ewangelicko-reformowanego w  połowie  XIX  wieku . Był  wielkim  finansistą i bankierem  został wpisany na listę kupców warszawskich. Zakres jego działalności gospodarczej obejmował wiele dziedzin. Doprowadził  do inwestowania w  Polsce   kapitału francuskiego . Założył Bank Handlowy  z  siedzibą  w  Warszawie i  jako firma kredytował inwestycje w  przemyśle  i rolnictwie. Otworzył w Warszawie wielką fabrykę tytoniu, zatrudniającą 700 robotników , otworzył Szkołę  Handlową , inwestował w transport kolejowy finansując budowę Kolei Nadwiślańskiej .
Był członkiem Komisji Umorzenia Długu Krajowego, Rady Przemysłowej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Królestwa Polskiego. Wydawał  również  Gazetę Codzienną  z zatrudnionym  redaktorem  naczelnym Józefem Ignacym Kraszewskim . Leopold Kronenberg zbudował w latach 1868-1871 w Warszawie przy pl. Ewangelickim (obecny pl. Małachowskiego) Pałac Kronenbergów , który spłonął we wrześniu 1939 i został rozebrany w latach sześćdziesiątych XX wieku. Działalność polityczna Leopolda  Kronenberga nie  kończyła  się  na  obserwacji  i  przytakiwaniu  ówczesnemu  okupantowi  carskiemu . Był  zwolennikiem  mediacji , a  gdy  te  zawiodły  i  wybuchło  Powstanie  Styczniowe   , nie  odwrócił  się  od  Polski  , finansując   działania  Powstańców .  Po upadku  powstania zrezygnował z aktywniejszych form działalności politycznej.( z  wiadomości Wikipedii).

cz.III .

Nigdy  nie  ustalono  szczegółów  tej  współpracy . Może  była  to  zorganizowana  przez  Niemców  akcja drążenia  podziemia Polskiego . Niemcy  mieli  rozbudowaną  siatkę  agenturalną  w  różnych  kręgach AK , byli  to  ludzie  świadomi  i  nieświadomi  współpracy  z  wrogiem . Przez  prowokację  z  Wandą  chcieli  przekonać  się  gdzie  odezwie  się  echo  całej  sprawy . Steinborn  dostał  polecenie sondowania  sprawy  Wandy , równocześnie  prowadzić  dalej  grę  wywiadowczą  z  Kahem . W  pewnym  momencie  Steiborn  zagrał  w  otwarte  karty  z  dr.Kahem . Spytał  w  jakiej  roli  występuje  tutaj  Wanda  ?  I  dlaczego  Kah  przyjmuje  spreparowane  przez  Podziemie Polskie  materiały  . Nie  udało  się  uzyskać odpowiedzi  na  te  pytania  gdyż  dr.Kah  został  przeniesiony  służbowo  do  Wrocławia . Wszelkie  kontakty  z dr. Kanem zostały przerwane.
    W  innej  relacji pani  Heleny  Kowalik w  publikacji  " Dorobkiewicz  fortuny i  uznania "  można  znaleźć informacje : " Dramatyczny , jak  z  greckiej  tragedii los dotknął 21-letnią  Wandę , córkę  Leopolda Jana . Podczas  okupacji  pracowała  jako  urzędniczka w Gestapo w Alei Szucha , jednocześnie będąc zaprzysiężoną  łączniczką  AK. W siedzibie Gestapo zobaczył Wandę  jeden z więźniów i zapamiętał  tę  ładną  twarz . Gdy  ponownie  natknął  się  na  Wandę  w  Powstaniu , był  przekonany że  ma  przed  sobą  wroga  w przebraniu . Bez  chwili  zastanowienia  zastrzelił  ją  . " W  relacji  autorka  nie  podaje  pseudonimu  i  nazwiska  tego  człowieka .
   Czy  była  agentką  ?   Dla  kogo  tak  naprawdę  pracowała ?  . Do  końca  nie  wiadomo . W  Documents from  the  State Archive of  New Records regarding the  Warsaw Ghetto - Wanda określona  została  jednoznacznie  jako  agent  Gestapo .
   A  Wojciech  ?  Kiedy  wstąpił  do  AK ?  Jak  dostał  się  do  partyzantki ?  Nie  mam  na  ten  temat  żadnych  wiadomości . Mogę  przypuszczać  tylko  że  wydostał  się  z  płonącej  Warszawy  i  dotarł  do Kampinosu do   oddziału por. Adolfa Pilcha "Góra ", "Dolina".  Z  Puszczy  Kampinoskiej dotarł  do  Górek  Niemojewskich . Mógł  również  dotrzeć  do  oddziału  z  grupą  wachmistrza "Wira" , lub  podchorążego "Kłosa" , którym  udało  się  przedostać  w  ten  rejon  pod  koniec  października 1944 roku i  dołączyć  do  25 pp AK .
   Wracając  do  poszukiwań , trafiłem  na  pamiętnik  st.strzelca  "Orlika " , Konrada Leśniewskiego ( którego  przytaczałem  wcześniej ) , w którym to  pamiętniku znalazłem  kilka  słów  wzmianki  o  Wojciechu  Kronenbergu - cytat  z  pamiętnika :
   "  W bitwie, którą opisuję brało też udział trzech jego kolegów żydów. Jeden z nich miał pseudonim "Zeus", drugi "Znicz" a trzeci "Kicki". Ten trzeci był wnukiem przechrzty, barona Leopolda Kronenberga, wielkiego polskiego patrioty . Dlaczego o tym piszę? Z ostatniej mojej rozmowy z panem Libermanem, wynika, że wyznaje on pogląd, iż Polacy na Kresach żydów wspierali zaś w centralnej Polsce byli źle do nich nastawieni i w czasie wojny zdarzało się , że ich zabijali. Wspomniał mi o przypadkach zabijania żydów nawet podczas powstania warszawskiego. Odpowiem na to słowami Konrada Leśniewskiego, który twierdzi, że po wojnie dowiedział się, iż siostra Kronenberga "Kickiego", która rzekomo w czasie wojny miała uciec przez Szwajcarię do USA (tak im mówił sam Wojciech Kronenberg) została złapana podczas powstania warszawskiego z papierami agentki niemieckiej i na podstawie wyroku Sądu polowego rozstrzelana. Dla Konrada i jego kolegów była to wieść straszliwa, przygnębiająca. Część chłopaków, jak mówi Konrad, przyjęła ją z niedowierzaniem. A jak tam naprawdę było po co ona miała te papiery i czy to w ogóle jest prawda - Konrad do dziś nie wie. Pan Konrad Leśniewski, mówi, że gdy po wielu latach odwiedził wieś Nowinki koło Końskich ze zdziwieniem zauważył na cmentarzu katolickim grób Wojciecha Kronenberga i "Zeusa" - Polacy jakoś zorientowali się, że byli oni przyjaciółmi i uznali, że należy pochować  ich razem. Zginęli w akcji pod Bokowem. Chociaż Wojciech Kronenberg był wnukiem przechrzty i miał dwie ojczyzny, to jednak bardziej uważał się za żyda niż Polaka."
Foto: Leopold Jan Kronenberg - ostatni  z  rodu - zdjęcie z lat  60-tych w USA.( foto z publikacji Dzieje fortuny )
Foto: Kaplica  grobowa  rodziny  Kronenbergów ( album  rodzinny -publikacja Citi bank)

cz.IV
   Pan  Leśniewski  nie  do  końca  wyciągnął  słuszne  wnioski z  zasłyszanych  wiadomości . Wojciech  nie  miał  dwóch  ojczyzn , nie  uważał  się  bardziej  za  żyda  niż  Polaka . Mylne  wnioski  mogli  wyciągnąć  ci  którzy  wiedzieli  o  jego  wyznaniu  - ewangelicko-reformowanym.
Pewnie  ciężko  mu  było  składać  przysięgę  skonstruowaną  dla  Katolików wyznania  Rzymskokatolickiego . Uznawany  za  innowiercę  zaprzyjaźnił  się  z  pchor. "Zeusem" ( H.Wojarski  ) , pochodzenia  żydowskiego -zginął  pod  Bokowem 05.11.1944, oraz  z  kpr. "Zniczem" (   nie  ustalono  nazwiska ) , pochodzenia  żydowskiego - zginął 26.09.1944 r pod Stefanowem.
   Wracam  do  poszukiwań  mogiły . " Orlik " w  swoich  pamiętnikach  pisze  o  cmentarzu  w  Nowinkach  i  zdziwieniu  że  partyzanci  żydowskiego  pochodzenia  leżą  na  katolickim  cmentarzu . Otóż  sprawdziłem  osobiście  wszystkie  miejsca  , wydarzenia  , księgi  parafialne w  Borkowicach  , Nadolnej , Ruskim Brodzie . Żadnego  śladu . Cmentarz  w  Nowinkach  nigdy  nie  istniał  i  nie  ma  tam  żadnej  mogiły . Owszem  jest  pomnik  zamordowanych  podczas  akcji  pacyfikacyjnej 27 mieszkańców okolicznych  wsi . Ale  zostali  oni  pochowani  w Borkowicach  i  Nadolnej . Ludzie  ci  zginęli  07.11.1944 r, a  więc  2  dni  po  tragedii  Bokowskiej . Pierwsza  myśl to  taka  iż  chłopi  przewieźli  wozem  ciała  dwóch  zabitych  partyzantów  i  pochowali  ich  w  zbiorowej  mogile  z  zamordowanymi  w  Nowinkach . Niestety  to  był  fałszywy  ślad . I  znowu  wszystko  od  początku  .
 Wiedziałem  już  że  zginął  pod  Bokowem 05.11.1944 r , według  relacji  mieszkanki  wsi  Zychy pani Marianny Pałki : "  W  gajówce  proszę  pana  leżały  ciężej  ranne partyzanty , jak  Niemce zaczęły  strzelać  to  widziałam  jak  jedna  dziewczyna  pomaga  rannemu  w  głowę  ( opatrunek )  uciekać  do  lasu . Za  nimi  wlókł  się  jeszcze  jeden  też  z  białą  chustą  na  głowie .  Ale  nie  zdążyły  do  tego  lasu  , ino ten  z  tyłu  przewrócił  się  do  przodu , a  dziewczyna i  ten  pierwszy  upadły  na  skraju  lasu . Gajówka  już  się  paliła , a  oni  tam  w  środku  spalone  panie  żywcem ".  Czy  mógł  to  być  " Kicki "  i  " Zeus " ?
   Według  innej  relacji  świadka  zdarzenia ( z  książki  Dzieje 25 pp AK ) : " Niebawem  we  wsi  pozostała  tylko  kompania  "Bohuna" . Trzeba  przyznać  , że  dowódca  nie  stracił  głowy i  nadzwyczaj  zręcznie  wycofał  się  ze  wsi , mimo  że  jego  kompania  miała  co  dźwigać i  ostrzeliwując  się  dotarła  do  lasu . Przypłaciła  to  jednak  dwoma  zabitymi -"Kicki" Wojciech  Kronenberg i  jeden  żołnierz  NN. Kilku  rannymi  jak  "Zeus" -Henryk  Wojarski, "Piast" J.Marzecki . "  "Zeus  "  prawdopodobnie  zmarł  od  ran  .
   Kolejny fragment  relacji  - Henryk  Woźniak  "Bystry" 4 komp."Groma" .
"Po  pewnym  czasie  znowu  zapadłem  w  sen - omdlenie . Gdy  odzyskałem  przytomność stwierdziłem  , że  jestem  w  dość  obszernej  piwnicy z kilkoma  ciężko rannymi  kolegami . Nad  nami  czuwały  dwie  sanitariuszki "Roma " i  moja  sympatia  "Maryla" , która  zmieniła  mi  opatrunek , a  przede  wszystkim  zmyła  zakrzepłą  krew . Poczułem  się  lepiej . Niedługo  potem  usłyszeliśmy  dobiegające  wystrzały . Stawały  się  one  coraz  bliższe . Wtedy  "Maryla"  przykucnęła przy  mnie  i  cicho  powiedziała :
Niemcy  zaatakowali  Boków , zaczynają  nas  otaczać , musimy  stąd  natychmiast  uciekać .
A  inni ?  - pytam .
Ich  nie  zdążymy  już  ewakuować  , oni  nie  mogą  chodzić  , a  ty  możesz . Zresztą  zostaje  przy  nich  "Roma".
Poszeptała z nią  jeszcze  i  dźwignęła  mnie  pod  ramiona , a potem  wytaszczyła  przed  gajówkę  , która  usytuowana  była  w  pobliżu  lasu  za  wsią  Boków . Tuż  przed  skrajem  lasu  , za  którym  przegrupowywały  się  nasze  plutony , poczułem  w  łydce  piekący  ból . Zostałem  znowu  ranny . "Maryla" jęknęła  : - O  Boże ! Jeszcze  tego  brakowało ! Wyciągnęła  prowizoryczny  opatrunek , zatamowała  krew i  opatrzyła  ranę . Ruszyliśmy  dalej  , czołgając  się  do  swoich  ." Prawdopodobnie  to  uciekającego  "Bystrego" i  "Marylę"  widziała  pani  Marianna .
 fot.przedstawia 14 -letniego Wojciecha Kronenberga - ( z ksiażki dzieje Fortuny ) cdn....

cz.VI ostatnia

   Wracając  do  poszukiwań , zgłosiłem  się  do  proboszcza ks. kan. Józefa Wodzinowskiego
o  pomoc  w  odnalezieniu  mogiły , na  tutejszym  cmentarzu . Niestety  nie  dane  nam  było  spotkać  się  osobiście z  księdzem  ( rozmowy  telefoniczne ) , coś  ciągle  wypadało  albo  jemu  albo  mnie .
W końcu  listopada  2012 roku  , przejeżdżając  w  okolicy  Niekłania  postanowiłem  zajrzeć  na  cmentarz i  poszukać  we  własnym  zakresie  grobu . Nie  spodziewałem  się  że  cmentarz  w  Niekłaniu  jest  taki  duży . Przy  wejściu  spotkałem  3  starsze  panie  i  spytałem  czy  wiedzą  gdzie  znajduje  się  mogiła  Partyzancka . Jedna  z  pań  po  chwili  wahania  oznajmiła  że  mnie  zaprowadzi na  miejsce  . Przy  okazji pani  opowiedziała  o  dziejach  mogiły . Otóż  do  końca lat  60 - tych na mogile  znajdowały  się  2  brzozowe  krzyże  na  których  zawieszone były  Polskie  hełmy  WZ Salamandra , obok  stał  krzyż  metalowy z przytwierdzoną  tabliczką  z wypisanymi  danymi poległych  partyzantów . Potem  wymieniono  krzyże  na  dwa  metalowe z Chrystusem Ukrzyżowanym i  dwoma  tabliczkami . A  jakieś  20  lat  temu  z czyjejś  ( nie wiadomo ) inicjatywy postawiono  w  tym  miejscu kamień-tablicę  z  obecnymi  napisami . Ze starych  krzyży  zostały dwie  figury  Jezusa . Mogiła  2 żołnierzy  wrześniowych  posłużyła
jako  miejsce  spoczynku  poległych  pod  Bokowem .

   W  taki  to  sposób  udało  się  odnaleźć  miejsce  spoczynku  młodego  żołnierza , potomka sławnego  rodu  Kronenbergów . Przy  okazji  poszukiwań  wyszły  na  jaw  niezwykle  ciekawe  historie  członków  jego  rodziny , a  także  mroczna  strona  życia  i  śmierci  jego  siostry  Wandy .
Brzozowych  krzyży  nie  zastałem  , jest  teraz  kamienna  tablica . Najważniejsze   , że ktoś pamięta ,  co  jakiś  czas  zapala  znicz  i  kładzie  kwiaty .

Ciekawa strona z indeksem miejscowości związanych z Powstaniem Styczniowym.
Tutaj pomnik D. Czachowskiego ufundowany przez Ks. J. Wiśniewskiego
http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=g16