WYKRYWACZ DUDNIENIOWY (ang -BFO). Zbudowany z dwóch generatorów, z których jeden stanowi wzorzec częstotliwości, drugi zaś sprzężony z cewką sondy wykrywacza reaguje zmianą częstotliwości, gdy w jego zasięgu znajduje się przedmiot metalowy. Sygnały obu generatorów mieszane są ze sobą, i mają tak dobrane częstotliwości że w stanie neutralnym wynikiem mieszania jest sygnał o względnie stałej częstotliwości akustycznej. Zaburzenie ustalonej równowagi spowodowane przez umieszczenie w zasięgu wykrywacza przedmiotu metalowego powoduje zmianę jego częstotliwości. Sygnał o którym mowa jest słyszany jako gwizd o zmiennym tonie w trakcie pracy wykrywacza.
Konstrukcja ta jest bardzo archaiczna, wykrywacz uciążliwy w eksploatacji- ze względu na ciągły gwizd o pełnej sile głosu, niestabilny termicznie i długookresowo. Wrażliwy jest na wpływ gruntu, ma niewielki zasięg. Praktycznie brak jest możliwości selektywnego rozpoznawania rodzaju wykrytego metalu.

WYKRYWACZ IMPULSOWY ( ang. PI)
Sonda tego wykrywacza zawiera pojedynczą cewkę zasilaną krótkim impulsem prądowym o wielkiej energii. Przepływ prądu przez cewkę powoduje wytworzenie silnego pola magnetycznego, które z kolei obejmuje otaczającą przestrzeń. Układ odbiorczy wykrywacza rejestruje zmiany prędkości i sposobu zaniku wytworzonego pola magnetycznego. Prędkość zaniku tego pola zależna jest od tego, czy w zasięgu wykrywacza znajdują się przedmioty metalowe.
Wykrywacz ten doskonale nadaje się do poszukiwań przedmiotów żelaznych, charakteryzuje go największy zasięg spośród wszystkich znanych konstrukcji, jest niewrażliwy na wpływ zmineralizowanego gruntu.
Jednak ma istotne wady, - duży pobór prądu, wymaga względnie powolnego prowadzenia sondy, stosowane układy selektywnego rozpoznawania metali są nieskuteczne.

WYKRYWACZ ZE ZBALANSOWANĄ CEWKĄ ODBIORCZĄ ( ang. VLF , VLF-TR)
Sonda tego wykrywacza zbudowana jest z dwu obwodów - nadawczego i odbiorczego. Cewka obwodu nadawczego zasilana jest stabilnym i ciągłym sygnałem sinusoidalnym, cewka wytwarza zmienne pole magnetyczne, wypełniające przestrzeń w obrębie zasięgu wykrywacza.
Uzwojenie cewki odbiorczej jest umieszczone w taki sposób względem nadawczej, że w stanie neutralnym sygnał odbierany przez to uzwojenie jest minimalny. Umieszenie w zasięgu działania wykrywacza przedmiotu metalowego powoduje zakłócenie pierwotnej równowagi. W zależności od wielkości, odległości i rodzaju metalu zostaje zaburzona amplituda i faza sygnału odbieranego. Zmiany wzajemne wielkości odbieranego i zmiany jego fazy odbieranego wobec nadawanego umożliwiają realizacje takich funkcji jak:
- eliminacja wpływu gruntu,
- rozpoznawanie rodzaju wykrytego metalu,
- praca selektywna
Wykrywacze te mogą być wyposażone w sondy o różnej konstrukcji cewek:
- sonda z cewkami typu 2xD - cewka nadawcza i odbiorcza umieszczone względem siebie tak że w cewce odbiorczej nie indukuje się sygnał generowany przez cewkę nadawczą. Uzwojenia cewek mają charakterystyczny kształt "D",
- sonda typu OMEGA - cewka nadawcza z dodatkową pętlą - uformowane w kształt ?, umieszczonej wewnątrz cewki odbiorczej, tak że pętla kompensuje sygnał indukowany przez główny obwód nadawczy.
- sonda koncentryczna - cewki nadawcza i odbiorcza o znacznej różnicy średnic. Cewka odbiorcza umieszczona wewnątrz nadawczej, i ich uzwojenia podzielone tak że w stanie neutralnym sygnał indukowany w cewce odbiorczej jest minimalny.
- sonda typu SONDA RAMOWA ( ang. DUO BOX) - cewki sondy umieszczone w znacznej odległości -1-2 m, pod kątem prostym względem siebie. Takie ustawienie cewek sondy powoduje że w cewce odbiorczej indukuje się minimalny sygnał. Gdy w zasięgu działania wykrywacza pojawi się przedmiot metalowy, zostanie zakłócona pierwotna równowaga sondy.
Wykrywacz zaopatrzony w taką sondę nadaje się do poszukiwań dużych przedmiotów na dużych głębokościach. Dodatkową zaletą jest niewrażliwość na mineralizację gruntu, oraz nieczułość na przedmioty drobne takie jak kapsle, zakrętki od butelek, blaszki z puszek po piwie, odłamki.

Z oczywistych względów nie stosuje się obecnie wykrywaczy dudnieniowych. Wykrywacz impulsowy mimo swych dużych możliwości przegrywa z wykrywaczem ze zbalansowaną cewką, a to z powodu wielu dodatkowych funkcji o które są rozbudowane te wykrywacze, a nie możliwe jest ich stosowanie w wykrywaczach impulsowych.

TRYBY PRACY WYKRYWACZA


TRYB STATYCZNY - wykrywacz reaguje zmianą natężenia dźwięku na zbliżanie przedmiotu metalowego do sondy, dźwięk jest ciągły, trwa przez cały czas gdy przedmiot znajduje się w zasięgu działania wykrywacza. Cichnie całkowicie w stanie netralnym.Podczas przechodzenia sondy nad obiektem następuje modulacja dźwięku, umożliwiająca doświadczonym osobom określić wiele cech znaleziska.
ZALETY - możliwość precyzyjnego określenia położenia i rodzaju przedmiotu, a także głębokości zalegania. Precyzyjne działanie układu PRACY SELEKTYWNEJ.
WADY - termiczna i czasowa niestabilność układu wymagająca częstej korekcji ustawień w trakcie pracy wykrywaczem.

TRYB DYNAMICZNY - wykrywacz reaguje zmianą natężenia dźwięku na zbliżanie przedmiotu metalowego do sondy, jednak dźwięk ustaje wraz z zatrzymaniem sondy, nawet gdy przedmiot znajduje się w zasięgu działania wykrywacza. ZALETY - możliwość pracy bez korygowania ustawień wykrywacza, bez względu na upływ czasu i zmianę warunków.
WADY - brak możliwości precyzyjnego określenia cech wykrytego przedmiotu.

WAŻNE - W dobrych konstrukcjach wykrywaczy modulacja dźwięku precyzyjnie odpowiada obwiedni sygnału odbieranego, - dźwięk jest naturalny, analogowy, ma dużą dynamikę. Taki układ oddaje wszelkie zalety pracy w trybie statycznym.
W złych konstrukcjach, modulacja obwiedni wyzwala progowo dźwięk, układ działa progowo. Pozornie jest to zaleta, gdyż taki wykrywacz daje ostry sygnał przy wykrywaniu przedmiotów na granicy zasięgu, jednak utracone są szczegóły umożliwiające określenie właściwości wykrytego obiektu.

Trwa dyskusja, czy lepsze są wykrywacze pracujące w trybie dynamicznym, czy pracujące w trybie statycznym. Oczywiste jest, że lepszy jest wykrywacz pracujący w trybie statycznym. Ma większy zasięg, umożliwia określenie cech wykrytego przedmiotu. Jednak nie jest możliwe wykonanie wykrywacza stabilnego termicznie i czasowo, dlatego praca w tym trybie wymaga cierpliwości oraz częstego i starannego regulowania czułości wykrywacza. Niewielu jest poszukiwaczy potrafiących sobie z tym poradzić nawet za cenę precyzji poszukiwań. Jest to zrozumiałe, gdyż często prace poszukiwawcze prowadzone są w ciężkich warunkach, a często zapał powoduje utratę zdolności precyzyjnego działania. Dlatego chętniej używane są wykrywacze pracujące w trybie dynamicznym. Producenci chętniej oferują takie konstrukcje, gdyż nawet w rękach niedoświadczonego poszukiwacza , nawet nieprecyzyjnie wyregulowany wykrywacz dynamiczny - choć ma gorsze zdolności wykrywania - działa poprawnie i nie uzyska złej opinii.
Dlatego krótko mówiąc, lepsze - statyczne, bardziej praktyczne. - dynamiczne.

ZEROWANIE - Pozwala na przywrócenie ustawienia czułości wykrywacza na żądany i ustawiony wcześniej poziom przez naciśnięcie przycisku, gdy poziom ten ulegnie zmianie np. z powodu termicznej i czasowej niestabilności wykrywacza, lub gdy po uderzeniu sondą nastąpi zmiana ustawień. - układ pamięciowy, używany głównie w trybie pracy statycznej.

PRACA SELEKTYWNA - ( ang. Discrymination), zdolność wykrywacza do sygnalizowania w inny sposób wykrycia przedmiotów z metali żelaznych, a w inny z metali kolorowych.
Najprostsze rozwiązanie to praca jednotorowa selektywna. Wykrywacz sygnalizuje rozpoznanie przedmiotu z metalu kolorowego wzrostem natężenia dźwięku, wykrycie przedmiotu z metalu żelaznego zmniejszeniem natężenia dźwięku. Nowocześniejsze rozwiązania - z pracą wielotorową, różną wysokością dźwięku sygnalizują wykrycie przedmiotów z różnych metali.
Układy mikroprocesorowe i DSP, zaopatrzone są w wyświetlacze graficzne LCD, gdzie są prezentowane rodzaj wykrytego przedmiotu i wiele innych jego cech. Układy umożliwiają programowanie, jakich przedmiotów wykrywacz ma nie sygnalizować ( ang. NOTH) , a wykrycie jakich ma sygnalizować w szczególny sposób.

Należy pamiętać że najbardziej doświadczone firmy zachodnie, nawet w najdroższych urządzeniach nie gwarantują wysokiej skuteczności układu rozpoznawania rodzaju metalu. Na działanie tego układu ma wpływ nie tylko rodzaj metalu z jakiego wykonany jest wykryty przedmiot, ale również kształt przedmiotu. Zazwyczaj, mimo iż wykrywacz pracuje selektywnie (ma sygnalizować wykrycie przedmiotów z metali kolorowych, a nie sygnalizować przedmiotów z metali żelaznych) - gdy w zasięgu jego działania znajdzie się przerdzewiała puszka z której pozostał tylko rant od wieczka - zasygnalizuje wykrycie przedmiotu z metalu kolorowego. Bowiem zachowany rant stanowi zwarty zwój obwodu elektrycznego, a ten wywołuje zaburzenie pola sondy wykrywacza, takie jakie wywołałby metal kolorowy.
Istotne jest też że pole sondy wykrywacza nie wnika w głąb wykrytego przedmiotu, a "widzi" jedynie jego powierzchnię na głębokość kilkunastu do kilkudziesięciu ?m. Dlatego gdy zostanie wykryte ocynkowane wiadro, lub ocynowana puszka,- wykrywacz zasygnalizuje wykrycie przedmiotu z metalu kolorowego.
Dużą stratą może okazać się także rezygnacja z wykopania zasygnalizowanego przedmiotu żelaznego, gdyż może to być opakowanie żelazne z zawartością złotych kosztowności. Oczywiście wykrywacz nie "widzi " zawartości opakowania, lecz zewnętrzną jego powierzchnię.

WPŁYW TŁUMIENIA GRUNTU
Niestety, grunt w zależności od rodzaju i stopnia wilgotności w istotny sposób wpływa na zmniejszenie zasięgu wykrywacza. Powoduje to, że po przeprowadzeniu prób zasięgu wykrywacza w powietrzu, zasięgi przy pracy w terenie są znacznie gorsze. Tak zazwyczaj jest i nie ma na to rady.
Wielkim błędem popełnianym często przez początkujących poszukiwaczy jest dokonanie prób w powietrzu a następnie weryfikacja wyników po zakopaniu eksponatów testowych.
NIC BARDZIEJ BŁÄ˜DNEGO !.
Zasięg dla świeżo zakopanego przedmiotu spadnie i to bardzo znacznie, to może rozczarować i zniechęcić.
Tymczasem, w warunkach rzeczywistych, przedmiot zalegający w ziemi podlega korozji, wokół miejsca zalegania tworzy się strefa o powierzchni znacznie większej od samego przedmiotu, i zasięg wykrywania może okazać się znacznie większy niż w powietrzu.
Poszukiwacze przekonują się o tym w praktyce, zdarza się, że wykrywacz daje wyraźny i mocny sygnał, a gdy zaczynamy kopać, sygnał "ucieka" w bok, aż wreszcie zanika. Gdy cierpliwie wyłuskamy co było źródłem sygnału, okazuje się że jest to coś naprawdę małego, i było lokalizowane przez wykrywacz tak długo aż nie naruszyliśmy wytworzonej struktury.
Dla próby zasięgu w gruncie wystarczy porównać zasięg w powietrzu, i zasięg gdy położymy eksponat na powierzchni ziemi.

MINERALIZACJA GRUNTU.
Bywa że grunt ma takie właściwość, że wykrywacz reaguje na zbliżanie sondy do powierzchni gruntu. Powoduje taką reakcję wykrywacza jakby w zasięgu jego działania znajdowało się żelazo. Jest to o tyle uciążliwe, że gdy wykrywacz ustawiony jest na pracę selektywną, z precyzyjnie ustawionym progiem czułości- sygnalizowanie wykrycia metali kolorowych - przy zbliżaniu do gruntu próg czułości znacznie się obniża, a przy oddalaniu od gruntu znacznie wzrasta - do powstania fałszywych sygnałów włącznie.
Z pomocą przychodzi tu funkcja wykrywacza - ELIMINACJA WPŁYWU GRUNTU. Możliwe jest takie wyregulowanie wykrywacza, że mimo silnej mineralizacji wykrywacz nie będzie reagować na zbliżanie / oddalanie sondy względem gruntu. Niestety, możemy korzystać albo z pracy selektywnej, albo z funkcji eliminacja wpływu gruntu.
Wykrywacze pracujące wielotorowo posiadają zdolność samoczynnego dostrojenia do gruntu.

ZASIĘGI WYKRYWACZY
Kiedy mówi się o zasięgu wykrywacza należy wiedzieć o zależności - wielkość znaleziska / zasięg. Często zadawane jest pytanie "jaki ten wykrywacz ma zasięg", nie podając o wykryciu jakiego przedmiotu jest mowa. Zasięg wykrywaczy dla monety wynosi 10- 25 cm ( moneta może zostać nie wykryta gdy stoi "na sztorc"), 50 - 80 cm dla przedmiotu wielkości hełmu, 1 - 1,5 m (2 m) dla przedmiotu wielkości kanistra.
Duży zasięg nie jest najważniejszą cechą wykrywacza, w praktyce poszukiwacze ograniczają czułość i zasięg wykrywacza aby ograniczyć ilość fałszywych sygnałów i ograniczyć wykopywanie śmieci.

ROZWIĄZANIA KONSTRUKCJI MECHANICZNEJ

CZAS ROZWINIĘCIA/SPAKOWANIA WYKRYWACZA -



wykrywacz powinien być tak skonstruowany, aby możliwe było natychmiastowe jego użycie po wyjęciu z pokrowca i wstawieniu roboczej długości wysięgnika i położenia sondy. Czas potrzebny na uruchomienie, lub spakowanie wykrywacza nie powinien być dłuższy niż 15 sek.
Wykrywacze rozkładane do transportu na elementy nie są godne polecenia.

WAGA - pierwotnie wykrywacz metali był skonstruowany dla potrzeb wojska, w późniejszym czasie zaczęto stosować wykrywacz do celów cywilnych. Wojskowy rodowód pokutuje w wielu spotykanych dziś konstrukcjach przesadnie reklamowanych jako "profesjonalne". Wykrywacze te są zazwyczaj ciężkie, drogie w eksploatacji, niepraktyczne i niewygodne i użyciu i transporcie. Konstrukcja wykrywacza musi być lekka, a jednocześnie wystarczająco wytrzymała, zbędne są elementy zwiększające wagę wykrywacza, stosowane często na wyrost i dla efektu wizualnego. Spotyka się wykrywacze o wadze 2.5 kg i powyżej.
Dobry wykrywacz nie powinien ważyć więcej niż 1kg. Prawdziwym hitem jest model PIONIER ważący wraz z bateriami zasilającymi 0.65 kg.

SONDA - dobrej konstrukcji sonda to sonda ażurowa, lub pierścieniowa. Te konstrukcje pozwalają na łatwe zlokalizowanie miejsca w którym należy rozpocząć kopanie, pozwalają na szybkie sprawdzanie zawartości grudek ziemi. Sondy pełne są złą konstrukcją. Sonda powinna być możliwie lekka, na długim wysięgniku szczególnie odczuwa się duży ciężar.

KABEL SONDY - jest najbardziej narażonym na uszkodzenia elementem wykrywacza. Są opinie, że kabel powinien być prowadzony wewnątrz rury wysięgnika - nic bardziej błędnego. Rura wysięgnika w dobrym wykrywaczu jest składana teleskopowo, prowadzony wewnątrz kabel byłby znacznie bardziej narażony na uszkodzenia podczas składania i regulacji wysięgnika, niż prawidłowo owinięty wokół rury wysięgnika.
Połączenie kabla sondy z elektroniką poprzez złącze wtyk - gniazdo jest uzasadnione tylko w modelach z wymienną sondą. Niepotrzebne stosowanie złącze wtyk - gniazdo, może być przyczyną awarii wykrywacza. W mojej praktyce serwisowej, naprawa tych elementów to najczęstsze zajęcie.

WYSIĘGNIK -ważną cechą wykrywacza - szczególnie dla poszukiwaczy podróżujących na wyprawy komunikacją publiczną, jest możliwość jego składania do transportu i przechowywania. Idealnym rozwiązaniem jest tu wysięgnik teleskopowy. Poprawnie skonstruowany wysięgnik składa się do połowy długości roboczej.
Prawdziwym hitem jest konstrukcja KING SIZE, o długości w stanie roboczym 1.25m, a w stanie złożonym 0.4m.

MANIPULATOR - zawiera elektronikę wykrywacza i elementy regulacyjne, oraz głośnik. Może również być w nim umieszczony pojemnik na baterię zasilającą.

PODŁOKIETNIK - ułatwia prowadzenie sondy podczas poszukiwań. W wykrywaczach o dużej wadze spotyka się podłokietniki z zapięciem wokół przedramienia. Takie rozwiązanie dyskwalifikuje wykrywacz, nie do przyjęcia jest bowiem przypinanie się do wykrywacza i odpinanie przy każdym użyciu saperki.

ZASILNIE - bateria, lub ogniwa zasilające to elementy wpływające w znacznym stopniu na masę wykrywacza. Pojemność baterii (ogniw) zasilającej powinna zapewnić poprawną pracę wykrywacza w ciągu kilkudniowego wypadu. Stosowanie elementów zasilania o większej pojemności jest bezcelowe, gdyż po każdej wyprawie należy je bezwzględnie zdemontować z pojemnika wykrywacza, aby zapobiec ich "wylaniu" i często nieodwracalnemu uszkodzeniu wykrywacza.

GŁOŚNIK - gdyby przybyli na Ziemię Kosmici i przyszłoby im opisać wykrywacz metali, na pewno opis byłby mniej więcej taki " bardzo drogie, dosyć skomplikowane urządzenie do robienia BEEP".
W istocie, efektem pracy najbardziej nawet wymyślnego wykrywacza jest generowanie sygnału dźwiękowego, spotykane wyświetlacze graficzne to wodotryski , nie mające uznania u wytrawnych poszukiwaczy.
Jakość tego dźwięku i sposób jego wytwarzania decyduje o walorach wykrywacza. W dobrych konstrukcjach wykrywaczy modulacja dźwięku precyzyjnie odpowiada obwiedni sygnału odbieranego, - dźwięk jest naturalny, analogowy, ma dużą dynamikę.
W złych konstrukcjach, dźwięk generowany jest progowo. Pozornie jest to zaleta, gdyż taki wykrywacz daje ostry sygnał przy wykrywaniu przedmiotów na granicy zasięgu, jednak utracone są szczegóły umożliwiające określenie właściwości wykrytego obiektu.
Głośnik powinien zapewniać donośne brzmienie, co nie zawsze jest pożądane - gdy nie chcemy zdradzać swojej obecności - używamy słuchawek. Dodatkowo pamiętać należy że używanie głośnika jest wygodniejsze, ale używanie słuchawek pozwala zmniejszyć zużycie baterii zasilającej i co najważniejsze, użycie słuchawek pozwala wychwycić subtelności zawarte w sygnale dźwiękowym świadczące o właściwościach wykrytego obiektu.

INSTRUKCJA OBSŁUGI - szanujące się, profesjonalne firmy załączają do swoich urządzeń wyczerpujące instrukcje obsługi. Często poza opisem samego wykrywacza dołączane są opisy całego przekroju produkcji firmy, oraz dołączone jest dużo innych informacji przydatnych początkującemu poszukiwaczowi.
Firmy "garażowe" poza ubogą ulotką, nie zapewniają tych informacji.