O godz. 11.00 z niedalekiego Rembertowa przybyła pomoc. Obrońców Ossowa wsparł III Batalion 13. Pułku Piechoty pod dowództwem Jana Szewczyka. O godz. 13.00 okopy w Leśniakowiźnie znów były w polskich rękach. Następnego dnia w meldunku sytuacyjnym przygotowanym dla polskiego dowództwa napisano: "Straty poniesione we wczorajszych walkach pod Ossowem i Leśniakowizną wynoszą 60 zabitych i 300 rannych. 36. p.p.: zabity ppor. Swidwicki. Ciężko ranny i zaginiony ppor. Haber, zabici ppor. Matarewicz oraz kapelan, ksiądz Ignacy Skorupka, który w stule i z krzyżem w ręku poprowadził tyralierę do ataku. "Wzięto około 50 jeńców, w tym jednego dowódcę brygady i komisarza. Na przedpolu dość dużo trupów". Według historyka prof. Janusza Odziemkowskiego, straty polskie były znacznie większe niż wymienione w meldunku. "Wynosiły około sześciuset poległych, rannych i zaginionych żołnierzy. Szczególnie dotkliwe straty poniósł I Batalion 236. Ochotniczego Pułku Piechoty. Spośród blisko ośmiuset ochotników uczniów i harcerzy, którzy 13 sierpnia opuszczali warszawską Pragę, pozostało w szeregach około pięciuset. 36. Pułk Piechoty stracił 5 oficerów i 47 szeregowych poległych oraz 3 oficerów i 153 szeregowych rannych. Poległa też ochotniczka, sanitariuszka Helena Szybowska" (J. Odziemkowski, Bój pod Ossowem 14 sierpnia 1920 roku, w: Wołomin w obronie Polski i Europy, wyd. Urząd Miejski w Wołominie). Znawca dziejów wojny polsko-bolszewickiej - płk Marek Tarczyński - szacuje liczbę poległych na około 100 Polaków i 150-200 Rosjan.

Wygrany bój podbudował morale naszych żołnierzy. Pokazał, że Armię Czerwoną można pokonać. Już następnego dnia Polacy zadali Rosjanom dużo silniejszy cios - po ciężkich walkach odzyskali utracony dwa dni wcześniej Radzymin. Nazajutrz Naczelny Wódz Józef Piłsudski poprowadził znad Wieprza słynny manewr oskrzydlający wroga. Polskie zwycięstwo w całej Bitwie Warszawskiej, stoczonej w dniach 12-25 sierpnia 1920 r. na wielkim obszarze od Pomorza i Prus Wschodnich po Lwów, całkowicie załamało ofensywę bolszewicką. Uratowało zagrożoną niepodległość Polski i powstrzymało przeniesienie rewolucji komunistycznej do krajów Europy Zachodniej. Brytyjski polityk i dyplomata Edgar Vincent wicehrabia D'Abernon nazwał Bitwę Warszawską "Osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata".

W Ossowie i okolicy o stoczonych tu walkach przypomina kilka miejsc i obiektów. Przede wszystkim polski cmentarz wojenny, położony na południe od zabudowań, za rzeczką Długą, na skraju lasu. Ciała żołnierzy, których z pola bitwy nie zabrały rodziny, pochowano w dziewięciu zbiorowych mogiłach i ustawiono krzyż, który poświęcono we wrześniu  1920 r.

W czwartą rocznicę boju odsłonięto pomnik ku czci poległych. Cztery lata później cmentarz otoczono murem i oddano do użytku małą kaplicę Matki Boskiej Zwycięskiej, zaprojektowaną przez znanego warszawskiego architekta Brunona Zborowskiego. W 1929 r. powstał tu kolejny pomnik z wykutymi nazwiskami żołnierzy, którzy pod Ossowem oddali życie. Z ostatnich lat pochodzi pomnik gen. Józefa Hallera autorstwa Stanisława Szwechowicza.

Jak temu zaradzić? Miejscowe organizacje wychodziły z różnymi inicjatywami. W 2003 r. Liga Ochrony Przyrody w Wołominie i Stowarzyszenie Weteranów Wojny Polsko-Bolszewickiej zaproponowały powołanie Parku Krajobrazowego im. Bitwy Warszawskiej, w którym, obok pola boju, znalazłyby się sąsiednie lasy z poligonem wojskowym. Rok później Stowarzyszenie Przyjaciół Ossowa złożyło wniosek o utworzenie we wsi centrum edukacyjnego o profilu historycznym, etnograficznym i ekologicznym, a także bazy turystycznej. W końcu sprawą zajął się samorząd Wołomina (Ossów leży na terenie gminy Wołomin).

Podjął starania o powołanie Parku Kulturowego "Ossów - Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku".
Parki kulturowe to nowa forma ochrony krajobrazu kulturowego, czyli "przestrzeni historycznie ukształtowanej w wyniku działalności człowieka, zawierającej wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze" (cytat z Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Powoływane są z inicjatywy społecznej przez samorząd jednej lub kilku sąsiadujących ze sobą gmin, ale w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Umożliwiają zachowanie dla potomnych zarówno wartościowych dzieł człowieka (architektury, urbanistyki, obiektów inżynieryjnych), jak i cennych form przyrodniczych na określonym terenie. Parki kulturowe są też "produktem turystycznym", nastawionym na przyciąganie zwiedzających. Muszą więc oferować atrakcyjny program i dysponować odpowiednią infrastrukturą. Tego typu parki znane są w Europie (prekursorem była tu Anglia). W Polsce powstają dopiero od kilku lat. Ich tworzenie umożliwiła wspomniana wyżej Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r., choć pierwszy powołano już w czerwcu 2002 r. Jest to Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze w gminie Stoszowice na Dolnym Śląsku, obejmujący górską fortecę, Stare Miasto, trasę kolejki zębatej i średniowieczne sztolnie kopalń srebra. Na Mazowszu trwają przygotowania do utworzenia parków w Wilanowie, Konstancinie, Otwocku, Michałowicach, wokół Twierdzy Modlin oraz w fortach dawnej Twierdzy Warszawa. Jak do tej pory, tylko w Ossowie doprowadzono rzecz do finału, czyli uchwały rady miejskiej o powołaniu parku.

Zanim to się stało, władze Wołomina zamówiły dwa opracowania. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków przygotował Studium wartości kulturowych rejonu wsi Ossów, wraz z terenami przyległymi: Turowa, Leśniakowizny, Nowego Ossowa i Lasów Państwowych z poligonem wojskowym. Drugie opracowanie wykonał historyk wojskowości płk dr Marek Tarczyński. Jest to dokładny opis Ossowskiego boju, zatytułowany: Studium historyczne określające obszar i przebieg działań bojowych pod Leśniakowizną i Ossowem 13 i 14 sierpnia 1920 r. Z kolei studenci Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przeprowadzili szczegółową inwentaryzację urbanistyczną wsi.

W tworzenie Parku Kulturowego "Ossów - Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku", obok Wołomina, zaangażowały się samorządy sąsiednich gmin: Zielonki (w jej granicach leży Ossowski cmentarz wojenny) i Kobyłki (Ossów podlega tamtejszej administracji kościelnej), a także starostwa wołomińskiego. W maju 2008 r. wszystkie strony podpisały stosowne porozumienie o współpracy, powołując zespół roboczy, który przygotuje program funkcjonowania parku.

Powołany dla upamiętnienia bitwy stoczonej pod Warszawą w 1920 r. park kulturowy "Ossów - Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku" stanowi pierwszy na terenie woj. mazowieckiego przykład tego typu ochrony wartości krajobrazu kulturowego. Walki toczone w rejonie wsi Ossów i Leśniakowizna między 13 i 14 sierpnia 1920 r. mają symboliczny charakter, związany z pierwszym w dziejach tej wojny odparciem przeciwnika, a także bohaterską śmiercią na polu boju kapelana księdza Ignacego Skorupki.

W trosce o zachowanie tej historycznej wartości miejsca oraz towarzyszących jej wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych Urząd Gminy Wotomin zwrócit się w 2004 r. do Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków o wskazanie najwłaściwszych narzędzi ochrony tych przestrzeni, biorąc również pod uwagę możliwości rozwoju wsi jako suburbia Warszawy. Propozycję parku kulturowego zawarto w opracowaniu Studium wartości kulturowych rejonu wsi Ossów, wraz z terenami przyległymi: Turowa, Leśniakowizny, Nowego Ossowa i Lasów Państwowych z poligonem wojskowym. Celem opracowania byto wskazanie - na podstawie sporządzonych analiz m.in. historycznej, krajobrazowej, urbanistycznej, przyrodniczej - obszarów i obiektów pola boju pod Ossowem, które będąc świadectwem historycznych wydarzeń powinny zostać zachowane i wyeksponowane w krajobrazie wsi i okolicy. Uznano jednocześnie, że ochrona tych miejsc najlepiej wpisuje się w formutę parku kulturowego, który potączytby interes społeczny rozwoju podwarszawskiej wsi z promocją obszaru, oferującego liczne atrakcje turystyczne dzięki zachowanym walorom przyrod-niczo-krajobrazowym. Zebrane wnioski zostaty sformułowane w postaci wytycznych konserwatorskich do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Dalsza współpraca związana z powołaniem parku kulturowego objęła samorządy trzech gmin: Wołomina, Zielonki i Kobyłki oraz powiatu wołomińskiego. Te wspólne działania przyniosły bardzo pozytywne rezultaty, które zostały zaprezentowane m.in. na dwóch spotkaniach dyskusyjnych w ramach Piątków Konserwatorskich na Zamku Królewskim w Warszawie. Przedstawiono wówczas ideę powołania parku kulturowego jako elementu powstającego systemu upamiętnienia Bitwy Warszawskiej 1920 r., wnioskowanego m.in. jako szlak kulturowy "Cudu nad Wisłą" przez Mazowiecką Regionalną Organizację Turystyczną, a także pomysł budowy na terenie wsi Ossów obiektu muzealnego, pełniącego funkcję centrum informacyjno-edukacyjnego na szlaku Bitwy Warszawskiej. Na spotkaniu zamkowym w dniu 22 maja przedstawiona została koncepcja urbanistyczno-architektoniczna założenia, wykonana przez studio projektowe "Nizio Design International", znane z wielu realizacji wnętrz i ekspozycji muzealnych. Inicjatywa budowy muzeum wpisuje się w działania parku kulturowego, wzbogacając tym samym atrakcyjność i różnorodność programu parku. Przedstawiona idea upamiętnienia bitwy zapewnia odpowiednią promocję wydarzenia i jednocześnie otwarta jest na współpracę z innymi partnerami.

Duże znaczenie w procesie organizowania parku kulturowego ma stała opieka nad prawidłowością merytoryczną parku, sprawowana przez pułkownika dr. Marka Tarczyńskiego, specjalistę w dziedzinie historii wojny polsko-bolszewickiej oraz koordynatora działań na rzecz upamiętnienia i ochrony miejsc pamięci związanych z 1920 r. Ponieważ na skutek zniszczenia części archiwaliów podczas drugiej wojny światowej nie zachowały się liczne niegdyś materiały dotyczące bitwy, cennym dopełnieniem tej wiedzy stało się opracowanie wykonane przez płk. M. Tarczyńskiego na temat obszaru i przebiegu działań bojowych pod Leśniakowizna i Ossowem. Znalezienie przy okazji badań terenowych na polach bitwy, w rejonie tzw. Polakówej Górki, śladów pochówków szczątków żołnierzy bolszewickich spowodowało konieczność uzupełnienia opracowania KOBiDZ badaniami archeologicznymi terenu. Przygotowany pilotażowy program badań "Polakówej Górki", z zastosowaniem m.in. specjalistycznej aparatury do badań geofizycznych, zakończył się odnalezieniem dwóch zbiorowych mogił, a także zachowanych w nich przedmiotów.

Zdaje się że do przytoczonego przez Adka tekstu wdarła się pewna niescisłość, pozwolę sobie zatem na małe sprostowanie.
P. Margerita Szulińska (kierownik Oddziału Terenowego KOBiDZ w Warszawie) jest autorem jedynie części tekstu (dołączonej do artykułu Tomasz Użykowskiego).
dla pełnej jasności pozwalam sobie umieścić link do cytowanego artykułu.
http://www.spotkania.pl/sources/pdf/2009-10-03.pdf

ps. Bardzo mi się podoba pomysł umieszczania tu ciekawych artykułów z miesięcznika "SzZ". Sam mam w domu ładną kolekcję, ale domyślam się że nie wszyscy mają dostęp do ciekawych informacji.

To "mauzoleum" wygląda na odrzucony projekt stacji metra. NI to śmieszne ni to straszne.
 

Jaka jest zasadność walenia takiego gmaszyska, zamiast postawić prostrzą budowlę, a nadwyżkę środków przeznaczyć na pozyskanie paru ciekawych eksponatów. Bo teraz to w muzeum zamiast popatrzyć na przysłowiowego mauzera to sobie tabliczkę ciekłokrystaliczną naciśniemy i jakies tam bla bla bla odsłuchamy. Muzea bez eksponatów - straszne. Polecam polskim muzealnikom wizyte w muzeum na zachodzie np. sinsheim proste budynki niczym supermarkety a w środku .... tylko pozazdrościć.