W miejscu prac związanych z robotami kanalizacyjnymi, w pobliżu wzgórka będącego pozostałością po średniowiecznym grodzie, wstrzymano roboty ponieważ ziemia odsłoniła bodaj największą płońską tajemnicę historyczną.
- Z badań wstępnych można wysnuć hipotezę, że Płońsk był bardzo znaczącym ośrodkiem administracyjnym na Mazowszu, powstałym za panowania Mieszka I - mówi archeolog Antoni Smoliński.
- Już teraz można zadać pytanie, czy był to najważniejszy mazowiecki ośrodek państwa wczesnopiastowskiego? Czy była to stolica potężnego mazowieckiego władcy Masława zarządzającego Mazowszem od śmierci króla Mieszka II do roku 1048?
 
Dotąd przeprowadzone szczątkowe badania zespołu grodowego mogą potwierdzić tę hipotezę, a to oznacza rewolucję lokalną jeśli chodzi o oznaczenia historycznej daty powstania podwalin Płońska. Odkrycie - jeśli potwierdzą się hipotezy - będzie miało ogromne znaczenie dla badaczy historii Polski pierwszych Piastów, gdyż szacowana data funkcjonowania osady (978-79 r.) sytuuje płońskie znalezisko prawie na równi z ówczesną stolicą - Gnieznem.

10 listopada do Urzędu Miejskiego na zaproszenie burmistrza przybył "sprawca" zamieszania - absolwent UW, archeolog Antoni Smoliński. Archeolodzy podczas budowy dróg oraz innych prac ziemnych zawsze pobierają próbki, bo pod powierzchnią kryją się przeróżne tajemnice, a nigdy nie można wykluczyć że w miejscu już - wydawałoby się - przeszukanym nic nowego się nie znajdzie. Kilka lat temu także nieopodal płońskiej góry grodowej odkryto pozostałości starego cmentarza, a teraz przyszła pora na mega-sensację, która dla miasta jest przełomem, a dla samego archeologa być może odkryciem życia.

To co odkopano w Płońsku,
jest nieznanym dotychczas wczesnośredniowiecznym układem osadniczym"
Specjaliści przebadali odkrywkę o powierzchni 22 arów. Kilkadziesiąt centymetrów pod ziemią natrafili na drewniane konstrukcje, których pochodzenie datuje się na 978-979 rok. Na konstrukcjach nie było nawarstwień kulturowych.

Dębowe kloce tworzyły pomost ułożony na bagnach, po którym najprawdopodobniej przemieszczali się ówcześni ludzie z grodu do istniejącej nieznanej dotąd osady przygrodowej. - Jedna deska była uszkodzona przez koparkę - przypuszcza Antoni Smoliński.

Kolejnym odkryciem była drewniana studnia o wymiarach metr na metr, w środku której znaleziono naczynie przypominające wazon oraz aż 10 przedmiotów siekierko podobnych, co jest absolutnie unikalnym wykopaliskiem w Polsce. Archeolodzy odkryli w tym miejscu również gwóźdź z tamtego okresu, co nasuwa przypuszczenia iż znalezisko jest wczesnośredniowiecznym grobem formie studni.

W okolicach kładki dębowej znaleziono również kilka fragmentów naczyń ceramicznych, fragmentów wyrzeźbionych kości przedstawiających motywy roślinne, co wskazuje na obecność ludów wschodnich. - Wszystkie znaleziska zachowały się do dnia dzisiejszego dzięki torfom, bez takich warunków nie miałyby szans na przetrwanie. Świadczą one również o niesłowiańskim pochodzeniu mieszkańców osady - mówił Antoni Smoliński.

Łącznie znaleziono 41 obiektów - w tym 40 wczesnośredniowiecznych i jeden nowożytny (rów), 11881 fragmentów ceramicznych - w tym 11821 wczesnośredniowiecznych, 40 z XVII-XVIII wieku i 20 starszych. Ponadto odkryto 4347 fragmentów kości zwierzęcych oraz 19 zabytków wydzielonych: fragmenty grzebieni, 2 łyżwy, szydła, zgrzebło, grot strzały i rękojeść noża.

83 sztuki odkrycia stanowią zabytki metalowe takie jak: monety (13), ozdoby biżuteryjne (15), zawieszki siekierko podobne -"młotki Tora" (10), plomba ołowiana z odciskiem bramy oraz ołowiane obciążniki, odważniki, podkowy i fragment żelaznych kajdan. Jeśli chodzi o znaleziska gliniane to były 4 przęśliki i jeden pacior inkrustowany.

Wszystkie elementy na chwilę obecną są przed konserwacją, pobrane próbki oddane są do dalszych badań dendrochronologicznych, które przeprowadzają naukowcy z pracowni toruńskiej UMK.

Odkrywca Antoni Smoliński deklaruje, iż już wiosną może być zorganizowana wystawa w Płońsku, na której mieszkańcy będą mieli możliwość obejrzenia znalezionych przedmiotów.

- Na razie podane informacje są tylko hipotezami oczekującymi na potwierdzenie - zaznacza Antoni Smoliński. - Odkryta płońska osada grodowa porównywalna jest z osadą gnieźnieńską. Przeprowadzone badania ściśle wiążą się z ratowniczymi badaniami archeologicznymi prowadzonymi pod budowę kanalizacji w ulicy 19-go Stycznia.

Archeolog nie ukrywa jednak, że płońskie odkrycie może być przełomem w historii nie tylko Mazowsza.
 
- Dotychczasowe wyniki badań archeologicznych, chociaż bardzo szczątkowych bo obejmujących zaledwie ułamek procenta płońskiego wczesnośredniowiecznego zespołu grodowego, są bardzo obiecujące i pokazują, że Płońsk był bardzo znaczącym ośrodkiem administracyjnym na Mazowszu, powstałym już za panowania Mieszka I. Już teraz można zadać pytanie, czy był to najważniejszy mazowiecki ośrodek państwa wczesnopiastowskiego? Czy była to stolica potężnego mazowieckiego władcy Masława zarządzającego Mazowszem od śmierci króla Mieszka II do roku 1048? Odpowiedź na nie mogą dać tylko dobrze przeprowadzone systematyczne badania archeologiczne - mówi Antoni Smoliński.

Będzie muzeum
Andrzej Pietrasik na specjalnej konferencji zorganizowanej w związku z odkryciem poinformował, że podjęte zostaną działania dla uzyskania wsparcia finansowego na dalsze badania w Płońsku.
- Odkryte zabytki są własnością państwa, ale będziemy się ubiegali o możliwość eksponowania tych odkryć u nas - mówił burmistrz Płońska.
Na ostatniej sesji rady miejskiej tej kadencji radni podjęli uchwałę o utworzeniu Muzeum Miasta Płońska i Ziemi Płońskiej, które ma zostać utworzone w budynku starego dworca PKP przy ul. Kolejowej. Od dłuższego czasu trwają uzgodnienia z PKP w sprawie wykupu zabytkowego obiektu oraz pobliskiej wieży. Nowe odkrycie jeszcze bardziej niż dotąd uzasadnia powstanie muzeum w Płońsku, na które miasto czekało długie lata.

Justyna Pikora

Fotografie odkrywek:
Michał Dębski i Miron Bogacki